یکی از مشکلات رایج در میان محققان جوان و دانشجویان تحصیلات تکمیلی در رشتههای علوم انسانی، آن است که از طرفی این افراد نیاز به تفکر نظریهپردازی و دست یابی به مدل های نظری و مفهومی را در پژوهشهای خود به شدت احساس می کنند و از سوی دیگر منبع مناسبی که در این سطح بتواند بدون پرداختن به مسائل و مقولات فلسفی و معرفت شناختی، راهنمای کار آنان و ابزاری در جهت نیل به این اهداف باشد به سهولت فراهم نمیباشد. مولفین کتاب ، که خود از اساتید برجسته در عرصه روانشناسی اجتماعی در هستند، دقیقا با توجه به این ضرورت، اقدام به تالیف این کتاب کرده اند. در مقدمه کتاب چنین میخوانیم:
هدف اصلی این کتاب قراردادن ابزارهایی در اختیار دانشجویان و دانشمندان جوان است که آنها را در فرآیند عملیِ برساختن نظریات یاری کند. کتاب، این کار را با شرح جزئی استراتژی ها، روش های اکتشافی، و رویکردهایی به اندیشیدن دربارۀ مسائل انجام می دهد، که در بیش از ۵۰ سالی که ما جمعا در گروه نویسندگان مشغول به تحقیق اجتماعی بوده ایم ، به نظر ما مفید آمده اند. این کتاب بحثی آکادمیک درباره ادبیات حول نظریه سازی یا فلسفۀ علم نیست. … در عوض، راهی عملی تر را از خلال روش های اکتشافی شناخت، فوت و فن ها، و شیوه هایی از اندیشیدن که دریافته ایم در شکل دادن به نظریات مفیدند، در پیش می گیریم.
در این کتاب در یک فرآیند تدریجی، خواننده به فضای مدل سازی و ساخت نظریه رهنمون می شود. در اولین گام، ماهیت فهم و رابطۀ آن با واقعیت، روش های اکتشافی برای مفهوم سازی و چگونگی تدقیق مفاهیم ساخته شده برای خواننده روشن می شود. در گام بعد، از چگونگی برقرارکردن ارتباط میان مفاهیم و رسیدن به مدل های مفهومی و سپس شفاف سازی و محک زدن روابط با استفاده از آزمایش های ذهنی به صورت کاملا کاربردی و ملموس سخن می گوید. اینها مطالب بخش اول و دوم کتاب( مجموعا ۶ فصل) را تشکیل می دهند. در بخش سوم ( شروع فصل ۷)، چارچوب نظریه سازی با استفاده از الگوهای علّی به خوبی تشریح می شود، به گونه ای که در پایان این فصل با عنوان «جمع بندی و نکات پایانی» مراحل ساختن یک نظریه مبتنی بر چارچوب علّی را برای خواننده جمع بندی می نماید. شاید بتوان ادعا کرد که بخش عمده ای از فرآیند نظریه سازی، با رسیدن به پایان فصل ۷، به خواننده انتقال یافته است. با این حال در فصل های بعدی، مواردی تکمیلی در باب مدل سازی و نظریه سازی شامل مدل های ریاضی، روش های شبیه سازی در علوم اجتماعی، نظریه های داده بنیاد یا استقرایی و تفاوت آن با نظریه های قیاسی و معرفی کلان نظری های موثر بر اندیشه در طول تاریخ ، به خواننده ارائه می گردد.
در اینجا نباید از ترجمه بسیار شیوا و عالمانه خانم عالم زاده نیز به سادگی عبور کرد. این ترجمه، حلاوت و شیرینی خاصی را در مذاق خواننده ایجاد می کند و هدف اصلی مولفان را که راهنمایی و هدایت دانشجویان و پژوهشگران جوان است، به خوبی محقق می سازد.
کتاب مهارت های نظریه پردازی و مدل سازی، راهنمای عملی برای پژوهشگران علوم اجتماعی، ۱۳۹۵، جیمز جاکارد، جیکوب جکوبی، مترجم: مریم عالم زاده، چاپ اول، پژوهشکده مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران.