برچسب: مدلسازی

به گزارش روابط عمومی پژوهشکده مهرستان، به مناسبت هفته پژوهش در نشست علمی با عنوان «کاربرد مدل‌سازی در علوم اجتماعی» که به همت پژوهشکده مهرستان و  با سخنرانی آقای دکتر هاشمیان‌فر دانشیار و عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان، دکتر طیب نیا عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و رئیس پژوهشکده مهرستان و دکتر هاشمی نژاد عضو هیئت علمی پژوهشکده مهرستان برگزار شد. همچنین از کتاب «مدل‌سازی اجتماعی» به نویسندگی آقایان طیب‌نیا، هاشمی نژاد، کریمی و شکری با حضور رئیس دانشکده ادبیات و علوم انسانی و دیگر اعضای هیئت علمی دانشگاه اصفهان رونمایی انجام شد.

در این‌کتاب سعی شده است که به ماهیت و مفهوم مدل، فرایندها و روابط مدل‌ها و انواع مدل‌‎های ریاضی در مطالعات اجتماعی و… پرداخته شود.

اندیشکده­‌ها در یک نگاه کلی در ۳ بخش با مبحث مدل­‌سازی سروکار دارند:

• در بخش ارتباط با مراکز دانشی: مدل‌­ها در این بخش عمدتاً از سنخ مدل‌­های نظری و مفهومی هستند. مسائل گوناگون از سوی اندیشکده به دانشگاه­‌ها و مراکز پژوهشی عرضه می­‌شوند و متعاقباً نتایج پژوهش­‌ها و تلاش­‌های علمی و راه­‌حل­‌ها و مبانی نظری، از سوی مرکز دانشی به اندیشکده ارائه می‌گردد. در هر دو سو، استفاده از تکنیک­‌های گوناگون مدل‌­سازی، راه تبادل افکار و اندیشه‌­ها و انتقال مفاهیم را هموار می‌­نماید.
• در بخش ارتباط با مراکز سیاست­‌گذاری: درخواست این مراکز از اندیشکده‌­ها، عمدتاً در حوزه خط‌­مشی‌گذاری و کمک در تنظیم برنامه­‌های راهبردی و پاسخ اندیشکده‌­ها به این درخواست در قالب ارائه بسته­‌های خط­‌مشی و یا گزارش‌­های سیاستی می‌­باشد. در این ارتباط نیز مهارت مدل‌­سازی و استفاده از آن در عرصه‌­های مختلف، کار ارتباط دو طرف را تسهیل نموده و در رسیدن به زبان مشترک و تفاهم سودمند، راه گشاست. مدل­‌های مورد استفاده در این بخش عمدتاً از سنخ مدل‌­های ناظر به مسئله می‌­باشند.
• ارتباط با مراکز اجرایی دولتی و غیردولتی: اندیشکده­‌های موفق در فرآیند خط‌مشی‌­گذاری و پس از ارائۀ بسته‌­های سیاستی، در نقش یک تیم ناظر و ارزیاب، در کنار مجریان خط­‌مشی قرار می‌­گیرند و روند اجرای سیاست‌­ها را پشتیبانی و نظارت می‌­نمایند. در این بخش، مدل­‌ها از سنخ الگوهای اجرایی هستند. این الگوها در قالب مدل­‌های عملیاتی تهیه شده و به مراکز اجرایی عرضه می‌­شوند.

این پروژه با هدف تدوین یک تک نگاشت، به مثابه یک دفترچه راهنما برای مدل­‌سازی در بخش‌‌های فوق اجرا شده است. مقدمه تک‌نگاشت، اشاره‌­ای به چیستی، چرایی و چگونگی مدل‌­سازی دارد و ضرورت مدل­‌سازی کاربردی را در حوزه­‌های مختلف دانشی به‌­ویژه حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی توضیح می‌دهد.

در فصل اول، با عنوان «از مفهوم­‌سازی تا نظریه­‌پردازی»، ابتدا برخی تأملات فلسفی بر ماهیت واقعیت اجتماعی و نظام­‌های گوناگون اندیشه‌­ورزی دربارۀ آن توضیح داده می‌­شود و در ادامه، خروجی اندیشیدن درباره واقعیت اجتماعی یعنی «مفاهیم و روابط میان آن‌­ها» مدنظر قرار می‌­گیرد. سپس در روند انتقال مفاهیم ذهنی و روابط میان آن­‌ها به دیگران، به شکل‌­گیری «مدل­‌های مفهومی»، چرایی تفاوت مدل­‌های مفهومی دربارۀ یک پدیدۀ واحد، تفاوت و مرزبندی میان نظریه، مدل و فرضیه پرداخته شده و نکات کاربردی برای «مفهوم‌­سازی» و تدقیق مفاهیم، کشف روابط میان مفاهیم و چگونگی شفاف‌­سازی و تصحیح این روابط بیان می­شود.

در فصل دوم، یکی از الگوهای پایه در ساخت مدل­‌های مفهومی با عنوان «الگوهای علّی» به تفصیل مورد بحث قرار می­‌گیرد. چارچوب‌­های علّی، نمودارهای مسیر علّی، انواع روابط علّی و مراحل و گام­‌های عملی برای رسیدن به نظریه­‌های علّی در این فصل ارائه می‌­شوند.

فصل سوم، یکی از اقسام متداول و نسبتاً قدیمی در مدل­‌سازی پژوهش‌­های کمّی، یعنی «مدل­‌های ریاضی و محاسباتی» توضیح داده می‌­شوند. سیر بحث در این فصل به­‌گونه­‌ای است که محدودیت­‌های مدل­‌های سنتی ریاضی و آماری در پژوهش‌­های نوین علوم اجتماعی و تحلیل «سیستم­‌های پیچیده» بر ملا می‌­شود.

در ادامه بحث از مدل­‌های ریاضی، در فصل چهارم به تلاش­‌های انجام شده در دهه‌­های اخیر برای توسعه مدل­‌های ریاضی و امکان‌­پذیر کردن محاسبات مورد­نیاز برای تحلیل سیستم‌­های پیچیده اجتماعی به کمک ابزارهای نوین پردازش و محاسبات کامپیوتری تحت عنوان «مدل­‌های شبیه‌­سازی» پرداخته می‌­شود و از میان این مدل­‌ها، دو مدل «عامل محور» و «پویایی سیستم» به دلیل کارآیی و گسترش روزافزون آن­‌ها در مطالعات اجتماعی، به تفصیل بیشتری مطرح می­‌شوند. این مدل­‌ها و تلاش­‌های علمی که در پشت صحنه برای توسعۀ آن­ها در جریان است، محدودیت­‌های رویکردهای خطی و سنتی گذشته را برطرف نموده و عرصه جدیدی در مدل­‌سازی سیستم­‌های غیرخطی و پیچیده و دارای «بازخورد» ایجاد کرده‌­اند.

در فصل پنجم، نگاهی به پژوهش‌های کیفی و انواع مدل‌­سازی در این دسته از پژوهش­‌های علوم اجتماعی شده است و نهایتاً در فصل ششم، مثال­‌های عملی از مدل­‌سازی در علوم اجتماعی همراه با توضیحات و نکات کاربردی ارائه شده است. این مثال­‌ها شامل نمونه‌­ای از مدل­‌سازی نظری با چارچوب علّی در یک پژوهش کیفی، نمونه‌­ای از مدل‌­سازی آماری در یک پژوهش کمّی، نمونه­‌ای از یک شبیه‌­سازی حل مسئله با رویکرد پویایی سیستم و نمونه‌­ای از یک شبیه‌­سازی عامل محور برای مدل‌­سازی یک سیستم اجتماعی می‌­باشد.