کارگاه «تجربه نوردی سیاستگذاری امر خیر» عصر یکشنبه ۲۷ آذر‌ماه از ساعت ۱۴:۳۰ الی ۱۵:۳۰ با سخنرانی دکتر محمدصالح طیب نیا عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان و رئیس پژوهشکده مهرستان به شکل مجازی و حضوری در هفته پژوهش و در دانشگاه اصفهان برگزار شد.
این جلسه با مباحثه در مورد تعریف نیکوکاری بصورت تعاملی با حضار برگزار شد. در ابتدا طیب نیا نیکوکاری را ” رساندن منفعت به دیگران بدون چشم داشت بازگشت منفعت از طرف مخاطب” تعریف نمود. ایشان ضمن اشاره به حسن فاعلی و حسن فعلی در تمام امور، حسن فاعلی را جز ارکان اسلام جهت کامل بودن عمل دانست و در امر خیر و نیکوکاری حسن فاعلی را “نیت الهی” برشمرد.
سیاستگذاری
دکتر طیب نیا سیاستگذاری در هر حوزه ای را پیش نیاز شناخت آن حوزه دانست و افراد سیاستگذار را به عنوان یکی از چالش های پیش رو در این زمینه برشمرد. از نظر ایشان سیاستگذار باید علاوه بر علم سیاستگذاری، بر شناخت موضوع نیز تسلط کامل داشته باشد تا سیاستهای وضع شده، در میان مدت یا حتی کوتاه مدت بر ضد خود موضوع و به مخل آن تبدیل نشود. ایشان مسئله نیکوکاری در بین مسئولین، پژوهشگران، اساتید و نخبگان را یک امر مستحبی فوق برنامه و دلیل این نگاه را عدم اشراف بر این حوزه دانست.
وی در ادامه گفت سلامت جامعه طبق استاندارد سازمان بهداشت جهانی (WHO)، سلامت جسمی، روانی، اجتماعی و معنوی جامعه، در گرو توسعه فرهنگ نیکوکاری است. اصلاح اقتصاد جامعه، علم و تکنولوژی، توسعه اخلاق اجتماعی و کامل شدن دین مردم را در گرو فرهنگ نیکوکاری برشمرد و در ادامه اذعان داشت اگرچه دیگر موارد هم موثر هستند ولی نیکوکاری نقش اصلی را دارد و یک امر فوق برنامه نیست.
نیکوکاری؛ سبک زندگی مومنانه
رئیس پژوهشکده آلاء در ادامه گفت: آغازمسئله وقف و نیکوکاری از صدر اسلام بوده که با توسعه و گسترش آن در جامعه اسلامی نهادینه شده است. نیکوکاری را به عنوان سبک زندگی مومنانه از نظر قرآن دانست تا جایی که آیات مربوط به انفاق چند برابر آیات مربوط به نماز و روزه است و قرآن جهاد جان و مال را عامل محک مومنان می داند. یک سیاستگذاری درست در جامعه می تواند مردم را در جهت کارهای خیر و نیکوکارانه تشویق کرده و این کار را به عنوان پدیده ای مد شده و افتخارات اجتماعی، شناسانده و ارزشها در جامعه تغییر کنند. که بهتر است در این قسمت هم حسن فاعلی کار خیر(نیت الهی) حفظ شود.
در ادامه این مهم را متذکر شد که کار خیر ربطی به وضع مالی ندارد و برای قشر و قومیت خاصی نیست. ایشان از جمله ساز و کارهای امر خیر در جهت توسعه کشور را، تلاش مردم جهت تولید ثروت برای انجام کار خیر دانست و اشاره نمود که تجربه های تاریخی نشان می دهد توسعه نیکوکاری باعث تن پروری در اسلام نمی شود.
تجربه ی موفق سیاستگذاری در زمینه نیکوکاری
دکتر طیب نیا سیاستگذاری درست در این عرصه را عامل یکپارچگی و سرمایه اجتماعی ملت به دور از تفکیک مذهبی(شیعه و سنی) و قومیتی دانست. وی در ادامه ضمن اشاره به ” سرمایه اجتماعی ” به عنوان یکی از بزرگترین بحرانهای اجتماعی؛ اعتماد، مشارکت و همدلی را به عنوان سه رکن سرمایه اجتماعی و ویژگی های نهاد خیریه برشمرد. که این سه رکن باید بین مردم و مسئولین، مردم و حکومت، مردم و مردم حادث شود.
همچنین ایشان نیکوکاری را به شرط شناخته شدن و استفاده از ظرفیت های آن ، عامل خیلی مهمی در توسعه کشور دانست که در جهت ارتقا امر نیکوکاری با فراهم کردن امکان رشد نهادهای مردمی مثل گروه های جهادی، خیریه ها، NGO ها و … می توان تلاش نمود.
وقف یک روش مدیریت اقتصادی
طیب نیا تجربه های موفق دولتمردانی که توانسته اند از طریق نهاد وقف در جهت توسعه کشور استفاده کنند را بیان نمود. به طور نمونه به حکومت صفویه اشاره کرد که در نیمه اول آن به علت ازدیاد علمای شیعی اصولی و عقلگرا در دربار صفوی، وقف در امور رفاهی مثل ساخت راه، مسجد، مدرسه، کاروانسرا و … را بسیار داشته است. وقف همیشه صرفا یک امر خیر نبوده و گاهی یک روش مدیریت اقتصادی به شمار می آمده است به عنوان مثال در دوران صفویه کار خیر و نیکوکاری به اوج خود می رسد و به دلیل اهمیت زیاد این امر، در بعضی دوره ها خود شاه ریاست اداره اوقاف را به عهده می گرفته است.
همچنین ایشان در ادامه به اهمیت پیدایش پدیده اجتماعی وقف های زنان در آن دوره مثل مدرسه جد بزرگ، مدرسه مادرشاه، مدرسه مریم بیگم و…پرداخت.
تجربه های موفق در حوزه سیاستگذاری امر خیر پس از انقلاب
دکتر طیب نیا در جمع بندی نهایی به تجربه های پس از انقلاب پرداخت و آنها را برشمرد: اولین دستور امام (ره) بنا کردن نهاد کمیته امداد سه هفته بعد از انقلاب اسلامی برای رسیدگی به افراد محروم و فقرا بود که به مرور به یک سازمان دولتی با بودجه دولتی تبدیل شد. همچنین به جهاد سازندگی به عنوان دومین ارگان تاسیس شده پس از انقلاب اسلامی اشاره کرد که در جهت رسیدگی به مناطق محروم و دور افتاده تاسیس گردید که هسته اولیه تشکیل دهنده آن عمدتا دانشجوها و اساتید بوده اند و در پایان وزارت جهاد و وزارت جهاد کشاورزی را به عنوان سومین و چهارمین نهادهای ثبت شده برشمرد.
