پایگاه رسمی پژوهشکدۀ مهرستان (مطالعات حکمرانی)

دسته‌ها
اخبار مقالات

عارضه‌یابی و تحلیل نظام حکمرانی امور خانواده در جمهوری اسلامی ایران

چکیده مقاله

مقولۀ خانواده و مسائل این حوزه، چند لایه‌ای، چند بعدی و گسترده هستند و لذا سازمان‌ها و نهادهای متعددی در سطوح مختلف با محوریت حوزه خانواده ایجاد شده‌اند. این سازمان‌ها و نهادها که برخی حاکمیتی و برخی غیرحاکمیتی هستند را می‌توان به مثابۀ سیستمی در نظر گرفت که به‌منظور تحقق اهدافی مشخص در کنار هم قرار گرفته‌اند. در تحقیق انجام شده قصد بر این بوده تا بررسی شود نهادها و سازمان‌هایی که برنامه‌ریزی‌شده یا بدون برنامه مشخصی به‌وجود آمده‌اند مانایی و کارایی لازم را برای تحقق اهداف عالیه‌ای که در خصوص تحکیم و تعالی خانواده در اسناد بالادستی جمهوری اسلامی ایران ترسیم شده، دارند یا خیر و چه عارضه‌هایی بر ساختار و کارکرد این سیستم مترتب است. نوآوری پژوهش استفاده از مدل سیستم مانا (VSM) به‌منظور عارضه‌یابی نظام حکمرانی امور خانواده است. یافته‌ها نشان می‌دهد می‌توان سازمان‌ها و نهادهای موجود را در حکم سیستمی درنظر گرفت که ایجاد شده‌اند تا وظایف حکمرانی را در خصوص مقولۀ خانواده ایفا ‌کنند، اما برای مانا بودن این سیستم‌ بایستی مدیر (مالک) فرایندها و ساز و کار اندازه‌گیری عملکرد اجزا مشخص شود. پس از ﻋﺎرﺿﻪ یابی نیز چند ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﺎرﺑﺮدی اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه است.
 

کلیدواژه‌ها: تحلیل سیستم، مدل سیستم مانا (VSM)، خانواده، حکمرانی خانواده، آسیب‌شناسی نظام حکمرانی خانواده

دسته‌ها
اخبار مقالات

به‌گزینی نهاد متولی نظام حکمرانی خانواده در جمهوری اسلامی ایران

چکیده مقاله

یکی از مباحث مهم در حوزه خانواده که در سال‌های اخیر در کشور مطرح بوده، تعیین ساختاری برای حمایت از خانواده و کمک به تحکیم بنیان خانواده در کشور است اما هنوز پاسخ مناسب و قانع‌کننده‌ای برای آن ارائه نشده است. این پژوهش به دنبال اصلاح نظام حکمرانی خانواده از طریق تعیین و یا ایجاد ساختاری است که به‌عنوان متولی فرایند فعالیت نماید. پژوهش حاضر کاربردی است و به روش آمیخته (کیفی-کمی) انجام شده است. در بخش کیفی، ضمن آسیب‌شناسی نظام حکمرانی خانواده با روش مدل سیستم مانا (VSM)، مصاحبه‌های نیمه ساختاریافته عمیق با ۲۵ نفر از خبرگان که به‌صورت نمونه‌گیری هدفمند انتخاب شده بودند، به‌منظور شناسایی ساختارهای پیشنهادی نهاد متولی نظام خانواده صورت گرفت و با استفاده از روش تحلیل محتوا، ساختارهای پیشنهادی شناسایی شد. در بخش کمّی، ساختارهای پیشنهادی شناسایی شده در قالب یک پرسشنامه و با هدف اولویت‌بندی آن‌ها به خبرگان عرضه شد و پس از آن با روش تاپسیس (TOPSIS) اولویت‌بندی انجام شد. نتایج نشان‌دهنده این است که از بین ۹ ساختار پیشنهادی در اولویت اول، سازمان راهبری خانواده ذیل مجمع تشخیص مصلحت نظام یا شورای عالی انقلاب فرهنگی است که فراقوه‌ای بوده و ثبات رویکرد بیشتری در آن نمایان است و در اولویت بعدی سازمان ملی خانواده (معاونت ریاست جمهوری) است که ضمانت اجرایی در آن مشهودتر و قابل تحقق‌تر است.
 

کلیدواژه‌ها: نظام حکمرانی خانواده، خانواده، تاپسیس، مدل سیستم مانا

دریافت متن کامل مقاله

دسته‌ها
پروژه‌ها

مروری بر تحقیقات و مدل‌سازی فرزندآوری در ایران

عنوان طرح

مروری بر تحقیقات و مدل­‌سازی فرزندآوری در ایران

کارفرما

مرکز احیاء اندیشه و سیرۀ علوی

مجری و همکاران

وحید کریمی، سهراب هاشمی نژاد، مینا فلاح

سال شروع

مهرماه ۱۳۹۹

سال اتمام

اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۰

کاهش سریع نرخ باروری در چند دهه اخیر در کشور و توقف تدریجی آن در زیر سطح جانشینی، زنگ خطر جدی را در رابطه با بحران جمعیت به صدا در آورده است. مراکز علمی و دانشگاهی اندکی زودتر و نهادهای حاکمیتی و تصمیم­‌گیری با کمی تأخیر، این زنگ خطر را احساس کرده و برای مواجهه با این بحران به تلاش برخاسته‌­اند. انبوه متراکم انتشار مقالات پژوهشی و ارائه تعداد قابل توجه از پایان‌نامه‌های تحصیلی در دهه اخیر در موضوع فرزندآوری و همچنین تلاش نهادهای قانون­‌گذاری و اجرایی برای تصویب و اجرای طرح‌­های مرتبط با افزایش جمعیت و تعالی خانواده، گواهی بر این مدعاست. در این پروژه، هدف آن بود که با انجام مطالعه‌­ای مروری بر بخش قابل توجهی از پژوهش‌­های صورت گرفته در این حوزه، متغیرهای دخیل در مسئله فرزندآوری، معرفی شده و ارتباط آن‌­ها با یکدیگر در قالب چند مدل مفهومی تبیین گردد. مفاهیم مرکزی و مورد تأکید در این مدل­‌ها به ترتیب عبارت بودند از: مفهوم ارزش فرزند، متغیر ارتقاء سطح تحصیلات خصوصاً در زنان، وضعیت معیشت و اقتصاد خانواده و مؤلفه‌­های فرهنگی. ارائه نتایج پژوهش‌­ها در قالب مدل­‌های مفهومی، دیدی منسجم و همه جانبه نسبت به مسائل مرتبط با فرزندآوری در اختیار پژوهشگران و نیز تصمیم­‌گیران در سطوح کلان خط‌مشی‌گذاری قرار خواهد داد و مسیری را برای ارائه راه­‌حل­‌های شایسته در پیش روی آنان خواهد گشود. 

دسته‌ها
پروژه‌ها

طراحی و تدوین نقشه راه رسیدن به شرایط ازدواج آسان، پایدار و به هنگام

عنوان طرح

مطالعات مقدماتی طراحی و تدوین نقشه راه رسیدن به شرایط ازدواج آسان، پایدار و به هنگام

کارفرما

مرکز احیاء اندیشه و سیرۀ علوی

مجری و همکاران

خانم مرضیه شعربافچی زاده، سهراب هاشمی نژاد، راحله کاردوانی

سال شروع

اسفندماه ۱۳۹۹

سال اتمام

تیرماه ۱۴۰۰

جایگاه نهاد خانواده در مکاتب مختلف بشری و از جمله دین مبین اسلام، بیانگر نقش حیاتی این نهاد در اجتماع و زندگی ابناء بشر است. به همین نسبت جامعه نیز باید زمینه را برای ایفای کارکردهای خانواده به بهترین شکل فراهم کند. در این میان، ازدواج به‌­عنوان دیباچه تشکیل نهاد خانواده از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ چنان‌که محقق‌شدن ازدواج آسان، در زمان مناسب و پایداری آن عملاً با دستاورد سلامت روانی، سلامت بدنی و رشد اعضای خانواده منجر به استحکام نهاد خانواده و بهره‌مندی ذی‌­نفعان خرد و کلان از این نهاد بنیادین در جامعه خواهد شد. رهبر معظم انقلاب در شهریور ۱۳۹۵، در راستای اجرای بند یک اصل ۱۱۰ قانون اساسی، سیاست­‌های کلی خانواده را ابلاغ فرمودند. در سیاست چهارم این سند با تأکید بر «ایجاد نهضت فراگیر ملی برای ترویج و تسهیل ازدواج موفق و آسان برای همه دختران و پسران و افراد در سنین مناسب ازدواج و تشکیل خانواده و نفی تجرد در جامعه با وضع سیاست‌های اجرایی و قوانین و مقررات تشویقی و حمایتی و فرهنگ‌سازی و ارزش‌گذاری به تشکیل خانواده متعالی بر اساس سنت الهی» به لزوم فراهم کردن زمینه­های لازم برای تشکیل خانواده با رعایت مصالح آن اشاره شده است.

اواخر سال ۱۳۹۹ در اندیشکده خانواده پژوهشکده مهرستان پروژه‌ای تعریف شد تا نتیجه آن طراحی مسیری برای اجرایی شدن سیاست چهارم یعنی رونق و ترویج ازدواج آسان، به هنگام و موفق (پایدار) باشد. در این طرح بنا بر این بود تا مسائل مختلف مربوط به ازدواج موفق، آسان و به‌هنگام در لایه‌های ظاهری و عمیق بررسی شده؛ راهکارهای پیشنهادشده و طرح‌های ارائه شده در سطح کشور بر مبنای مطالعات کتابخانه‌ای و پژوهش‌های میدانی از جمله مصاحبه با  بدنه اجتماعی، کارشناسان علمی این حوزه و سیاست‌گذاران مدون و دلایل عملیاتی نشدن یا اثربخش نبودن راهکارها و طرح‌ها مشخص گردد تا نهایتاً با برگزاری چند رویداد استارتاپی، تعدادی از طرح‌های خلاقانه و بدیع در راستای تحقق سیاست چهارم احصا گردد.

 مدل فرایندی پیشنهادی پژوهش برای نیل به اهداف ذکر شده بر اساس چهار گام اصلی به شرح زیر می‌باشد:

مرحلۀ اول: مفهوم‌شناسی ازدواج آسان، به­هنگام و موفق (پایدار) از منظر دین، سطوح حاکمیتی و آحاد جامعه.

مرحلۀ دوم: احصاء مسائل روز ازدواج در سه بازۀ پیش، حین و پس از ازدواج از منظر آحاد جامعه و مسئولین در لایه‌های ظاهری و سیستمی، گفتمانی و استعاره‌ای و شناسایی علل احتمالی به‌وجودآورندۀ آن مسائل و مشکلات.

مرحلۀ سوم: رصد راهبردها، سیاست‌ها، برنامه‌ها و راهکارهای ارائه شده در سطوح خرد و کلان و دلایل عملیاتی نشدن یا اثربخش نبودن و عدم توفیق آن‌ها در حل مسائل.

مرحلۀ چهارم: برگزاری رویداد استارتاپ ویکند و تشکیل پنل‌های نخبگانی متعاقب آن برای ارائۀ طرح­های بدیع و خلاقانه

این پژوهش که بیشتر شامل گردآوری و دسته‌بندی مطالب و فعالیت‌ها و طرح‌های ارائه‌شده بود با تلاش خانم دکتر مرضیه شعربافچی زاده انجام و در اختیار اندیشکده خانواده مهرستان قرار گرفت تا پشتوانه‌ای باشد برای طرح‌ها و ابتکارات اصلی زمینه‌ساز تحقق سیاست کلی چهارم.

دسته‌ها
پروژه‌ها

طراحی مدل حکمرانی امور خانواده در جمهوری اسلامی ایران

عنوان طرح

طراحی مدل حکمرانی امور خانواده در جمهوری اسلامی ایران

کارفرما

دفتر مقام معظم رهبری – به واسطه پژوهشکده مطالعات اسلامی آسیب‌های اجتماعی دانشگاه شاهد

مجری و همکاران

محمدصالح طیب‌نیا، مهدی ستوده‌فر، سهراب هاشمی نژاد، وحید کریمی، مینا فلاح

سال شروع

مهرماه ۱۳۹۹

سال اتمام

دی‌ماه ۱۴۰۰

نهاد خانواده در سال­های اخیر، در سراسر دنیا تغییر و تحولات بسیاری را تجربه نموده است. این تحولات بسیاری از صاحب­‌نظران و افراد دغدغه‌­مند را بر آن داشته تا به تحلیل مسائل خانواده و ارائه راهکارهایی برای رفع مشکلات آن بپردازند. یکی از مباحثی که در کشورمان، به­‌ویژه در دو دهۀ گذشته مطرح بوده، تعیین مکانیسم یا ساختاری برای حمایت و کمک به تحکیم بنیان خانواده در کشور است تا از این طریق، انسجامی در خصوص فعالیت‌های مرتبط در سازمان‌ها و نهادهای دولتی و خصوصی ایجاد شود و همچنین مرجعی برای پیگیری اصلاح، بهبود و تصویب سیاست‌های اثرگذار بر خانواده و نظارت بر اجرای صحیح آن‌ها از سوی دستگاه‌های اجرایی کشور باشد.

در سال‌های گذشته در راستای ایجاد تشکیلاتی با وظایف و کارکردهای ذکر شده، پیشنهاداتی از سوی نهادها و شخصیت‌های فرهنگی مطرح شده است؛ پیشنهاداتی نظیر تشکیل وزارت خانواده در دولت، کمیسیون ویژه یا دائمی خانواده در مجلس، مرکز فراقوه‌ای خانواده و … که عل‌ی­رغم بحث و بررسی‌­های فراوان هنوز به نتیجه نرسیده است. رهبر معظم انقلاب اسلامی (مد ظله­العالی) نیز در جلسات متعددی که با فعالین این حوزه داشته‌اند، اشاره به لزوم تدبیری برای تشکیل چنین ساختاری نموده و حتی در دیدار با جمعی از بانوان فرهیخته حوزوی و دانشگاهی در تاریخ سی‌ام فروردین ۱۳۹۳ به شکل گرفتن “مرکز عالی فراقوه­ای زنان و خانواده” جهت تعیین سیاست‌های واحد در این مقوله اشاره نمودند؛ نهادی فراقوه­ای که سیاست‌گذاری نماید. برنامه‌­های بلندمدت، میان­‌مدت و کوتاه‌­مدت را برای یک بازۀ زمانی مشخص در دستگاه­‌ها تنظیم و پیگیری کند. گزارش بخواهد و نظارت و ارزیابی همراه با ضمانت اجرایی داشته باشد.

با توجه به اهمیت موضوع و بیان این دغدغه توسط مقام معظم رهبری مدظله‌العالی  در جلسات مختلف، پژوهشکدۀ مهرستان با مشارکت و همکاری دانشگاه شاهد پژوهشی با عنوان «ارائه مدل حکمرانی امور خانواده در جمهوری اسلامی ایران» را در نیمه دوم سال ۱۳۹۹ در دستور کار قرار داد.

ترسیم و تحلیل وضعیت موجود حکمرانی خانواده در ایران، شناسایی نهادهای حاکمیتی موجود در حوزۀ خانواده در ایران و برخی از کشورهای منتخب، آسیب‌شناسی نظام حکمرانی خانواده، شناسایی و بررسی سناریوهای مختلف در مورد ساختار متولی حکمرانی امور خانواده، پیشنهاد مناسب­‌ترین ساختار و سازوکارهای مورد نیاز برای تشکیل آن در جمهوری اسلامی ایران از جمله موارد مطرح در این پروژه می‌باشند.

دسته‌ها
پروژه‌ها

طراحی و تحلیل مدل چرخۀ رشد خانواده

عنوان طرح

طراحی و تحلیل مدل چرخۀ رشد خانواده (شناسایی وضع موجود، وضع مطلوب و نقشه راه در مراحل زندگی خانواده)

کارفرما

مرکز احیاء اندیشه و سیرۀ علوی

مجری و همکاران 

خانم هدی صادق‌زادگان، سهراب هاشمی نژاد

سال شروع

مهرماه ۱۳۹۷

سال اتمام

شهریورماه ۱۳۹۸

ملاحظات

شناسایی مؤلفه‌ها، مسائل و چالش‌ها، ترسیم وضع مطلوب و میان‌بردها در دو مرحلۀ بلوغ ازدواج و خواستگاری (از ۷ مرحلۀ ترسیم شده فقط ۲ مرحله و صرفاً به صورت مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی انجام شده است)

 معرفی طرح

 زندگی چرخه‌ای است که برای هر فرد با تولد در جمع خانواده‌ آغاز شده و فراز و فرودهای منحصربه‌فردی را رقم خواهد زد. در این چرخه، خانواده بستری است برای پرورش یافتن و پروراندن. برخی از سختی‌ها، مشکلات و موانع موجود در مسیر این چرخه طبیعی هستند و حتی می‌توانند موجبات رشد اعضا را فراهم آورند و برخی نیز پیامد نگرش و رفتار اشتباه فرد و همچنین متأثر از مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی محیط پیرامونی هستند. در این پروژه تلاش شده تا با ترسیم چرخۀ کاملی از مراحل رشد خانواده، کلیدی‌ترین موانع موجود بر سر راه رشد و تعالی خانواده شناسایی و تحلیل و راهبردهایی کارآمد پیشنهاد گردد. ترسیم وضع موجود و وضع مطلوب در هر مقطع از این چرخه و پیشنهاد طرح‌های عملیاتی برای عبور از موانع از مهم­ترین یافته‌های این تحقیق است که به روش مطالعات کتابخانه‌ای و اسنادی صرفاً در دو مرحلۀ بلوغ ازدواج و خواستگاری بررسی و تدوین شده است. 

 

دسته‌ها
مقالات

بررسی میزان همگرایی عفت‌جنسی در دیدگاه نخبگان حوزوی و مردم

چکیده مقاله

عفت در شریعت، به‌معنای خویشتنداری و بازداشتن نفس در برابر هرگونه تمایل افراطی نفسانی از محرمات است و در مفهوم خاص آن «عفت‌جنسی»، خودداری از تمایلات افراطی جنسی است که سدی محکم در برابر تزلزل بنیان خانواده و ارتکاب به تعدی و گناه است. میزان همگرایی و درک مشترک از مفهوم عفت‌جنسی میان نخبگان علوم دینی به‌عنوان بسترسازان قانون‌گذاری و مردم عادی به‌عنوان ملتزمان به قانون، از اهمیت به‌سزایی در ضمانت اجرایی و رضایت مردمی از قوانین برخوردار است. این پژوهش در چارچوب روش تحقیق کیفی و تحلیل موضوعی (تماتیک) انجام شد. انتخاب نخبگان حوزوی شرکت‌کننده در پژوهش، به شیوه هدفمند (افراد صاحب تألیف و صاحب‌نظر در حوزه عفت‌جنسی) و مردم عادی با روش تصادفی از میان زنان و مردان شهرهای تهران و قم صورت گرفت. دیدگاه‌های هر دو گروه به روش مصاحبه نیمه‌ساختاریافته به دست آمد. تحلیل موضوعی (تماتیک) داده‌ها، با کُدگذاری باز، کُدگذاری محوری و کُدگذاری انتخابی، استخراج و طبقه‌بندی شد. یافته‌های پژوهش بیانگر آن است که در مفهوم و قلمرو عفت‌جنسی بین هر دو گروه یادشده، همگرایی نسبی وجود دارد و در بخش مصادیق عینیِ عفت‌جنسی، میزان همگرایی به وضوح کاهش می‌یابد.
 

کلیدواژه‌ها: عفت جنسی، همگرایی،‌نخبگان حوزوی، مردم

دریافت متن کامل مقاله

دسته‌ها
مقالات

پیشران‌های تغییر در سبک زندگی خانوادۀ ایرانی

چکیده مقاله

خانواده یکی از کلیدی‌ترین نهادهای اجتماعی است که تقریباً در تمامی ابعاد و مؤلفه‌هایش از ماهیت شکل‌گیری و مفهوم گرفته تا  ساختار، نقش و کارکردهای درونی و بیرونی، در طول تاریخ در جوامع مختلف، دستخوش تحولات متعددی قرار گرفته است. هرچند روندهای همسویی در خصوص تغییرات خانواده در سراسر جهان مشاهده می‌شود، اما نوع، سرعت و میزان غالب تغییر و تحولات مؤلفه‌های مربوط به خانواده در جوامع مختلف یکسان نبوده و بستگی به بسیاری از عوامل تاریخی، اقتصادی، فناوری، اجتماعی و فرهنگی داشته است. شناسایی تحولات این حوزه، روندهای موجود و پیشران‌های تأثیرگذار بر تحولات آتی این نهاد نه تنها برای سیاست‌گذاران، بلکه برای بسیاری از نهادهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی بسیار ارزشمند است. در این مقاله از طریق مطالعات کتابخانه‌ای و مصاحبۀ‌ عمیق تغییرات خانوادۀ ایرانی از حیث ماهیت، ساختار، کارکرد و سبک زندگی در طول نیم قرن گذشته دسته‌بندی و توصیف شده و همچنین مؤلفه‌ها و پیشران‌های عمدۀ تأثیرگذار بر تحولات آتی این حوزه شناسایی گردیده است.

 

کلیدواژه‌ها: تحولات خانواده، تحولات ساختاری خانواده، تحولات کارکردی خانواده، تغییرات در سبک زندگی خانوادۀ ایرانی، پیشران‌های تحولات خانواده.

 

دریافت متن کامل مقاله